17 वर्षदेखि निरन्तर
समकालीन साहित्य
समकालीन साहित्य
घर छाडेर जानेले
घरै लिएर गएछ
कोठा, चोटा, छतहरू बाँकी....
........ घरचाहिँ लिएर गएछ ।
भन्न सकिन्न, वासु शशीको यो कविता आज सान्दर्भिक होला÷नहोला । आज परदेशी नभएका घर सहरका त के दूरदराजमा पनि भेटिन सम्भवतः मुस्किल छ । विभिन्न बहानामा हामीले आ–आफ्नो मन मुटुहरूलाई बाहिर पठाएका छौँ । तर भौतिक रुपमा टाढा भएर पनि प्रविधिले हामीलाई नजिकै रहेको भ्रम छरिरहेको छ र हामी रङ्गीन सपना सजाएर रमाइरहेका छौँ । तर जीवन सोचेको जस्तै कहाँ हुँदो रहेछ र !
बुबामात्र दुनियाँमा सायद यस्ता मान्छे होलान्, जसले आफ्ना सन्तान आपूmभन्दा सफल, योग्य र काविल भएको देख्न चाहन्छ । यही यथार्थलाई सम्झेर कहिलेकाहीँ जीवनका सुन्दर सपनाहरूलाई थाती राखेर कतै बक्ररेखाहरूमा अवसाद बोकेर पर्खनु पर्दो रहेछ; आशङ्का र भयको भारी सञ्चित गरेर अत्यासलाग्दो समयलाई काखी च्याप्नु पर्दाे रहेछ । हो, कहिलेकाहीँ जीवनमा आइलागेका यस्ता अवस्था चुपचाप निरीह भएर सहनु पनि पर्दो रहेछ ।
मलाई थाहा छ, यो अन्धकार पल लामो समय रहँदैन । यो सहज ज्ञानले मनलाई कहाँ ढाक्न सक्दो रहेछ र ? मनमा भरिएको अवसाद र छटपटीले निद्रा देवीलाई वरपर आउन कहाँ दिँदो रहेछ र ! कतै सुनेको थिएँ, जो विना आवाज र विना आँसु रुन्छन् नि, उनै हुन् बुबा ।
आमाको मन पो कहाँ मान्थ्यो र ! परदेशमा अध्ययन गर्न पुगेकी छोरी अकस्मात् आफ्ना सपनालाई थाती राखेर अस्पताल भर्ना हुनु परेपछि मन अतालिनु अस्वाभाविक होइन । उनी घण्टा घण्टामा सम्पर्क गरेर स्थितिको जानकारी लिन्छिन् । अनि सँगै रहेका उनका पिता !? सम्झन्छु– बुबाः जसको उपस्थितिको महसुस त कहिल्यै हुँदैन, अपितु अनुस्पस्थिति भने ज्यादै हुने गर्दछ ।
आमा जति कोमल हुन्छिन् बाबु त्यत्तिकै कठोर । सायद प्रकृतिले बाबुको मनलाई कठोर बनाएको हुनुपर्छ । हरेक घण्टाको आमा छोरीको संवादमा बाबु वास्ता नगरे जस्तो गर्छ र पल्टछ । आखिर बाबुको मन न हो मायाले द्रवीभूत भएर रुन पनि सक्दैन र आत्मालाई कमजोर बनाएर द्रवीभूत हुन पनि त सक्दैन । तर निद्रा त कहाँबाट पो आओस् । निदाएको अभिनय गरेरै भए पनि घण्टैपिच्छेको संवाद सुन्छ र मनमा अनेक कुराहरू खेलाउँदै रात अनिदोमा नै छर्लङ्ग पार्छ । यही अवस्थामा छु म । लाग्छ, सायद बाबु हुनुको भुक्तमान यही हो ।
छोराछोरीहरू भावनात्मक रूपमा आमासँग नजिक हुन्छन् । त्यसैले उनीहरू आफ्ना खुसी र पीडाहरू आमासँग सजिलै बाँड्न सक्छन् । ‘पीडा साटासाटाको त्यो सम्वेगात्मक क्षणमा किन हस्तक्षेप गर्ने ?’ मलाई यस्तै लाग्छ । बुबा त त्यो काख हुन् जसको छहारीमा पुरै परिवार शान्तले बस्न सक्छन् । जो आपूm भोकै बसेर हाम्रो पेट भर्छन् नि– उनै त हुन् हाम्रो बुबा ।
‘अफसोच ! म यता अस्पतालमा छटपटाउने, उता ममी । बाबा सायद सुत्नुभयो होला !’ सम्भवतः छोरीले यस्तै सोची होली । ‘बाउलाई मतलब भए पो । छोरीलाई त्यस्तो हुँदा पनि कसरी निदाउन सकेको !’ सायद आमाले यही सोचिन् होला । तर बाउको अन्तरमनको जलन र सोला कसले बुझिदिने ? बुबाले सिकाउने सर्वाधिक रुपमा सङ्घर्ष हो र आमाले चाहीँ संस्कार । तर यो मार्मिक वेद कसले पो पढाइदिन्छ र आपतविपतमा । अफैंलाई सम्झाउन खोज्छु– ‘समझदार छे, व्यावहारिक छे र जिम्मेवार छे, आपूmलाई नकरात्मक सोच्दिन । आमालाई पनि थाहा छ– ‘भोलिको काममा उभिनका लागि सुत्न आवश्यक छ ।’
डेढ महिनादेखि चिकित्सकीय परीक्षणमा रहेकी छोरी अचानक अस्पतालमा भर्ती भएकी छे । डाक्टरको प्रारम्भिक अनुमान अत्यासलाग्दो अवुर्द रोगको आशङ्का गर्दै सुरु भएको परीक्षण कुनै अज्ञात रोग पो हो कि भन्ने आशङ्काले तनाव सिर्जना गरेको छ । ममीसँगको सम्वादमा छोरीको क्षीण आवाजमा छोरी आत्तिएको प्रस्ट झल्किन्छ । आखिर अनुभवको आधारमा त ऊ अपरिपक्व नै त हो ।
पक्कै पनि कम्प्युटिङ सिष्टममा स्नातक गर्दै गरेकी छोरीले डाक्टरद्वारा संशय गरिएको व्याधीको बारेमा विस्तृत रुपमा बुझेकी नै होली । त्यसैले थकित र क्लान्त आवाजमा ऊ ममीलाई सम्झाउने प्रयास गर्छे– ‘नसोध्नु न ममी, के हुन्छ अहिले केही थाहा छैन ।’ सायद मेरो आशङ्कित डर ‘अल्प विद्या भयङ्करी’को परिणाम पनि हुन सक्छ । पराई भूमिमा आफ्नो करिअर बनाउँदै गरेकी सन्तती यसरी पीडित हुँदा कति जल्छ होला माता पिताको मुटु ? आकलन गर्न सहज छैन ।
अनुमानित रोगको बारेमा ममीलाई धेरै थाहा छैन । त्यसैले छोरीबाट जानकारी लिन खोज्दै छिन् । म भने चुपचाप छु र नियतिलाई प्रश्न गर्छु, ‘के फक्रँदै गरेकी छोरी आफ्ना सपनालाई बदलेर जीवनभरी रोगसँग लड्दै बाँच्नु पर्ने हो ?’ नाजबाफ छु स्वयम् । लाग्दै गरेको पाउलोलाई अनायास हुण्डरीले लाछेझैं लागिरहेछ यो बखत । र, पनि दरिलो बनाउने दुस्प्रयास गर्दै छु आफ्नै मनलाई ।
खुट्टा लागेका सन्तानहरू सपनाको पखेटा हालेर उडिरहेका छन् । नियतिले दुःख नदिए त ठिक छ । ‘ऋण लागोस् दिन नलागोस्’ भन्छन् बुढापाकाहरू । तर यदि दिन लाग्यो भने ! मेरी छोरी जस्तै सपनाको पखेटालाई खुम्च्याएर कुँजो हुनु प¥यो भने ती बाबुआमा के गर्लान् ? सोचाइको भूमरीमा छु म अहिले । एकातिर त्यहाँसम्म पुग्दाको ऋण हुन्छ भने अर्कोतिर बाबु आमा र घर परिवार प्रतिको गहन् दायित्व । सबै सबैका आफन्तहरू होलान् कि नहोलान् ? अनि आफन्तको साथ सोचे जस्तै होला त ? तिनका बाबु आमाले कसरी चित्त बुझाउलान् ? नानाथरी कुरा खेल्छन् मनमा । धीरतामा एकाएक तुफान आउँछ र खज्मज्याउँछ आशाका किरणहरू ।
त्यसो त छोरीलाई आफ्नै घरमा बसे जस्तै छ । दुई मामा र माइजूहरू सँगै छन् । नियमित ध्यान राख्ने मान्छे छन् । हामीलाईभन्दा बेसी चिन्ता र चासो छ भाञ्जीको मामा माइजूलाई र पनि यहाँ उसको ममीको होसहवास उडेको छ, बाबुको मन हडबडाएको छ । भरथेक र मद्दत नहुनेहरूको कस्तो होला अवस्था ? तुलबुलाउँछ हृदय र त्यसै त्यसै अस्पटिन्छु म ।
उसकी ममी विचलित हुनु नितान्तै स्वाभाविक पनि हो । बाबु आमाको दृष्टिमा छोराछोरी सधैं बालकै हुन्छन् । ‘अरुको लाख आमाको काख’ भन्छन् । मधौरु अवस्थामा भिडियोमा टीठलाग्दो अनुहार हेरेर चित्त बुझाउनुपर्दा आमाको कोमल मन निःसन्देह कुँडिएको होला । उसै पनि आमा माया र दयाकी खानी न हुन्छन् ।
नेपालमा हस्पिटलको बसाइँ सहज छैन । त्यताको ज्ञात हुने कुरो भएन । यताको अनुभवको आधारमा हेर्दा एक्लै अस्पताल बस्नु अकल्पनीय अत्यास लाग्दो हुन्छ । अस्पतालमा नै भर्ना भएर बस्नु साँच्चै सामान्य विरामी त हुँदै होइन । छोरीले दिएको जानकारीमा कति सत्यता छन् र कति लुकाइएका छन् ? यसैमा शङ्का गर्ने ठाउँ छ । बुबा आमाको चिन्ता दूर राख्न पनि सीमित कुरा अवगत गराइएको हुन सक्छ । दुविधाको पोखरीका डुबुल्की मार्दै छु म ।
छोरीको आवाजमा मलिनता थियो, निराशभाव थियो । तर ममी भने हरेक संवादमा रोगको बारेमा कोट्याउँदै थिइन् । छोरी भने त्यसको बारेमा धेरै भन्न नपरे हुन्थ्यो भने जस्तो गर्थी । ‘किन त्यस्तो ?’ ‘सायद रोगको निक्र्योल नभएर, सम्भवतः ममीलाई धेरै चिन्ता होला भनेर ।’ बाबु भई टोपलेको म भने न त छोरीसँग सम्वाद गर्न सक्थेँ न त ममीलाई बढी बोल्न नखोज भनेर सम्झाउन वा फोन संवादमा हस्तक्षेप गर्न नै । चुपचाप निदाएको अभिनय गरेर कुराकानी सुनिरहेको थिएँ । अनि निरीह बाबु हुनुको सकस भोगिरहेको पनि ।
मनमा अनेक कुरा खेल्छन्– ‘उसो त सन्तान नबाहिरिएको बस्ती भेट्न मुस्किल छ अहिले । जायजेथा बन्धक राखेर सुन्दर सपनाको खोजमा उडेका छन् हाम्रा मुटुका अविभाज्य टुक्राहरू । कोही अध्ययनका लागि भनेर सपना टिप्न हिँडेका छन् त कोही दारुण आर्थिक घाउमा मल्हम लगाउन कामको खोजमा । उनीहरूले भोग्नु परेको शासनाको फेहरिस्ता हामी बाबुआमाहरूलाई कति थाहा छ ? हामीले हाम्रा सन्तानसँग कस्तो संवाद गर्छौ ? हामी पहिला पढाइबारे सोध्छौँ कि काम र कमाइको बारेमा ? स्वास्थ्यको बारेमा सोध्छौँ कि बसाइँको बारेमा । हाम्रो ध्येय मूलतः शिक्षार्जनमा छ कि अर्थोपार्जनमा ? सन्तानले भोग्नु परेको सास्तीमा हामी आफँै आत्तिएका छौँ कि आड, भरोसा र ढाडस दिएका छौँ ?’ आफ्नो हकमा म भने छोरीको ममी मार्फत ढाडस दिलाउने भगीरथ प्रयासमा छु– ‘काम र पढाइ त शनैः शनैः हुँदै गर्ला, पहिला स्वास्थ ।’ तर आफँै भने प्रत्यक्ष संवादमा संलग्न हुन नसकेर बाबु हुनुको वेदनामा अल्तलिरहेको छु ।
सुनेको थिएँ एउटा प्रशिक्षणमा– एउटा मजदुर बुबाले भने– “अभैm एउटा इँटा थपिदिनुस् न साउजी, मेरो बच्चाले कपी र कलम मागेको छ ।” हो त्यही सोचेँ र सोही अनुसार आपूmलाई रुपान्तरित पनि गरेँ । र, पनि छोराछोरीको बाबुसँग एक खालको दूरी हुन्छ । सन्तानले ममता र स्नेह आमाबाट सिक्छन् । तसर्थ ममीसँग मनका कुरा, अन्तरङ्ग कुरा गर्न सक्छन् । बाबुबाट साहस र प्रेरणा सिक्छन् त्यसैले गफगाफ लामा हुँदैनन् । त्यसैले त भनिएको होला– दूधसँग भात निस्तै, बाबुसँग छोरा एक्लै ।’ त्यस माथि म त बाबु मात्र थिइनँ; विद्यालय तहमा पढाउने गुरु पनि थिएँ एउटा कालखण्डमा । गुरु शिष्य बीचको मर्यादाको नैतिक दायराले पनि सायद किञ्चित काम गरेको थियो कि ? प्रश्नले सोला हान्छन् मनमा । अपितु आमासँग घण्टांै बोल्दा पनि कुरा सकिदैनथ्यो । आत्मीयता थियो सायद त्यो ।
आमा सखी हो, डाक्टर हो, सल्लाहकार र परामर्शदाता पनि । आमा अफ्ठेरो परिस्थितिमा भरोसा दिने खम्बा हो, बाटो बिराउन खोजे मार्ग निर्देश गर्ने गुरु हो, अनि कोमल हृदयको अजस्र मुहान पनि । त्यसैले आमा छोरी बीचका सम्वाद लामा हुन्छन् । त्यसमा डाहा गर्ने अधिकार बाबुलाई हुँदैन । त्यो म बुझ्छु तर यो तनावको क्षणमा खुम्चिएर बस्नुपर्दा साँच्चै बाबु हुनुको तनाव भोगिरहेको छु ।
हातखुट्टा सुन्निएका छन् । पेटको दुखाइ तिब्र छ । मुटुको धड्कन अस्वभाविक बढेको छ । खाना सहज पाच्य छैन । शरीरको तौल एक महिनाको अवधीमा अस्वाभाविक रूपमा घटेको छ । डाक्टरले गम्भीर रोगको आशङ्का गरेका छन् तर निक्र्योल भएको छैन । न त त्यहाँको उपचार पद्धतिको बारेमा थाहा छ । अब त राम्रो गर्लीकी भनेकी छोरी अस्पतालमा अनिश्चित समयका लागि बन्दी भएर बस्नु पर्ने स्थिति पुरै अत्यास लाग्दो नै छ । बाबु भइटोपलेको व्यक्ति म, अनगिन्ती आशङ्काको डोरी बाटेर अनिँदोमा पिङ खेलिरहेको छु भने आमा कसरी शान्त बस्न सक्थिन् र । तर त्यो आहतको क्षणमा आमाछोरीलाई आत्मबल प्रदान गर्ने शब्द संवाद प्रयोग नगरी निदाएको अभिनय गरेर बस्नुपर्दाको पीडा साँच्चै कष्टकर थियो । र, पनि ढुक्क छु– हातमा सीप र मुटुमा साहस लिएर हिँड्ने नै सफलताको गगन चुम्दछ । ठुलो आवाजमार्फत नभई शब्दमार्फत बोल्छु– ‘हराएको छैन बहुमूल्य चिज, अर्थात् उसको सपना र ऊ बन्न चाहेको मान्छे ।’
(अध्ययन गर्न भनेर बेलायत पुगेकी छोरी आकस्मिक रुपमा अस्पताल भर्ना भएको रात एउटा बाबुको मनमा उठेका भाव तरङ्गहरू ।)
गोरखा